Gedachten en gevoelens bij kanker zijn voor iedereen anders. Ook uiten mensen de emoties die ze ervaren verschillend. Ieder op zijn eigen manier. De emoties zijn bovendien de ene keer heviger dan de andere keer.
Maart 2020 | door Jolanda Thelosen.

Slecht bericht

Op het moment dat de arts u het slechte nieuws vertelde, drong het misschien nauwelijks tot u door. Op zo’n moment reageert iedereen anders. Sommigen zijn verbaasd, verdrietig of boos dat dit juist hen moet overkomen. Anderen zijn geschokt of verdoofd en soms wordt de boodschap zelfs niet geloofd. Of mensen voelen zich machteloos of teleurgesteld.

Hoewel u zich misschien al een tijd lang niet lekker voelde, had u mogelijk geen idee dat u ernstig ziek zou kunnen zijn. Wellicht voelt u zich volledig overrompeld; staat uw leven op zijn kop.

De ziekte en de behandeling hebben gevolgen op allerlei gebieden. Wat vanzelfsprekend leek, is onzeker geworden. Het kan u voor korte of langere tijd uit uw evenwicht brengen.

Gedachten en gevoelens

Vooral de eerste tijd kan het in uw hoofd een chaos zijn: allerlei gedachten en gevoelens. Zoals gevoelens van angst en onzekerheid over hoe het verder zal gaan of angst dat uw leven binnenkort voorbij zou kunnen zijn. Die gedachten en gevoelens kunnen afwisselend voorkomen. Veel mensen hebben het daar moeilijk mee. Die emoties kunnen bovendien erg hevig zijn, waardoor mensen vaak niet weten hoe ze ermee om kunnen gaan.

De ziekte beïnvloedt ook het leven van de mensen in uw directe omgeving. Naast uw eigen emoties, heeft u ook te maken met de emoties van partner, kinderen en/of vrienden. Dit kan gevolgen hebben voor relaties met hen. Het kan soms lastig zijn om elkaar te blijven steunen in elkaars emoties. Zeker als de een daar anders mee omgaat dan de ander.

Ook kan de ziekte en/of behandeling op seksueel gebied veranderingen met zich meebrengen. Het is mogelijk dat u minder interesse heeft in seksualiteit door de emotionele gevolgen van de ziekte. Of dat uw beeld van uw lichaam verandert door lichamelijke veranderingen. Het kan tijd en energie vergen om het vertrouwen in uw lichaam te hervinden.
De ziekte en behandeling kunnen invloed hebben op uw conditie en energieniveau en daardoor ook gevolgen hebben voor uw rol op het werk en op het vlak van sociale contacten.

U kunt uiteenlopende gedachten en gevoelens tegelijkertijd ervaren. Maar deze kunnen zich ook afwisselen en na enige tijd weer verdwijnen. U zult merken dat er goede en slechte dagen zijn. Dagen waarop u beter en minder goed met de diagnose kunt omgaan. Het is belangrijk dat u uzelf de tijd gunt om de diagnose en toekomstverwachting te verwerken.

Veel voorkomende emoties

Hieronder staan voorbeelden van veel voorkomende gedachten en gevoelens die kunnen optreden. Het zijn normale reacties op een abnormale, schokkende en ingrijpende situatie. Wellicht herkent u zich in deze voorbeelden. Het kan ook zijn dat u andere gevoelens en emoties ervaart in reactie op de ziekte, behandeling en/of gevolgen van de behandeling.

Angst
Gevoelens en emoties van angst kunnen zeer veelzijdig zijn. Angst voor verlies van controle over uw leven bijvoorbeeld, of van verlies van wat u had. U kunt ook angstig zijn voor de mogelijk ingrijpende behandeling of eventuele bijwerkingen. Angst dat de ziekte niet onder controle is te krijgen of dat de ziekte terug zal komen.
Als u te horen heeft gekregen dat u niet meer beter zult worden, kan het naderende einde u angstig maken. Angst voor pijn of lichamelijke achteruitgang. Angst om afscheid te moeten nemen van dierbaren of om dood te gaan.

Verdriet
Verdriet om hetgeen u dreigt te verliezen of verloren heeft. Zoals gezondheid, toekomstplannen of uw zelfstandigheid. Verdriet om de ernst van uw ziekte en de nare kanten van de behandeling. U kunt het gevoel hebben elk moment in huilen uit te barsten of zonder aanwijsbare reden door verdriet te worden overmand.
Sommige mensen hebben last van sombere buien. Ze hebben nergens zin in, voelen zich lusteloos en beleven nergens plezier aan. Meestal lukt het om na enige tijd weer positieve kanten te gaan zien. Als de somberheid langer duurt dan een paar weken, dan kan er sprake zijn van een depressie. Neem dan contact op met uw huisarts.

Boosheid
Veel mensen met kanker maken een periode door waarin ze erg boos zijn. U kunt boos zijn dat juist u degene bent die ziek is geworden, terwijl anderen gezond blijven. Boos op uw lichaam dat u in de steek heeft gelaten. Boos op de artsen die de diagnose hebben meegedeeld. Boos op wat u is overkomen.

Onzekerheid
Het ‘zorgeloze’ gevoel dat uw leven volgens een bepaald patroon verloopt, kan door kanker helemaal in de war worden gestuurd. U kunt het gevoel hebben de grip totaal kwijt te zijn.
U weet niet precies hoe de behandelingen zullen verlopen. Misschien heeft u een gevoel van machteloosheid omdat u moet afwachten of een behandeling effect heeft. Of vindt u het moeilijk om u aan te passen aan de veranderde omstandigheden. Misschien vraagt u zich af of en hoe u de toekomst aankunt.

Schuldgevoel
Sommige mensen hebben gevoelens van schuld. Bijvoorbeeld omdat zij denken dat de kanker voorkomen had kunnen worden of omdat anderen dat tegen hen zeggen. Of omdat ze vinden dat ze eerder naar de huisarts hadden moeten gaan.
U kunt zich ook schuldig voelen, omdat u merkt dat anderen verdriet hebben als gevolg van uw ziekte.

Hoop
U kunt ook gevoelens van hoop hebben. Hoop op genezing en herstel. Hoop op een langer leven samen met dierbaren, kwaliteit van leven of hoop op een goed sterven. Deze gevoelens van hoop kunnen als verwarrend worden ervaren. Vooral als de diagnose een vergevorderde vorm van kanker is. Deze hoop is wellicht ook een wens om terug te keren naar het leven voor de ziekte.
Mensen hebben soms hoop nodig om hun leven te kunnen leven. Hoop geeft mensen energie om om te gaan met alle tegenslagen en lichamelijke achteruitgang die de ziekte met zich meebrengt. Ze ondernemen activiteiten, zoals deelnemen aan behandelingen en gezond eten. Wat ze het gevoel geeft dat ze bij de (over)levenden behoren.

Emoties veranderen

De meeste mensen merken dat hun gevoelens na verloop van tijd veranderen. Vooral nadat ze de kans hebben gehad meer te leren over hun specifieke diagnose, de behandelmogelijkheden en hoe de toekomst eruit zou kunnen zien. Sommigen worden kalm, positief en vastberaden. Maar dat mensen bezorgd, verdrietig, gedeprimeerd worden of in een isolement raken, komt ook voor. Iedereen is anders.

Als u een behandeling krijgt, komt u regelmatig in het ziekenhuis. Misschien heeft u last van die behandeling of last van de spanningen en onzekerheid die de behandeling met zich meebrengt. Dan is het moeilijk uw ziekte voor even te ‘vergeten’.

Na de behandeling zullen er tijden zijn dat u even niet denkt aan kanker en de gevolgen ervan voor uw leven.

Er zullen ook momenten zijn waarop de emoties plotseling oplaaien. Dit gebeurt dan vaak op speciale of spannende momenten. Speciale, mooie momenten zoals de viering van geboorte of trouwerij in uw familie of vriendenkring. Of spannende momenten, zoals het gesprek met de arts die u het slechte nieuws meedeelde of als u voor controle naar het ziekenhuis gaat. Dan kan die onzekerheid steeds weer terugkomen: is de kanker teruggekeerd of niet?

Soms blijven de emoties lang sterk aanwezig. Sommige mensen blijven voortdurend denken aan de ziekte en wat er allemaal kan gebeuren. Deze innerlijke chaos kan ertoe leiden dat uw lichaam in een toestand van verhoogde prikkelbaarheid raakt. Waar u vroeger geduld voor op kon brengen, reageert u nu met ergernis of zelfs woede. Ook kunnen er concentratieproblemen ontstaan. U kunt moeite hebben met in slaap komen. Ook het voortdurend alert zijn op lichamelijke klachten, omdat u denkt dat het met de kanker te maken heeft, kan onrust veroorzaken.
Als gedachten en gevoelens hevig blijven en ze belemmeren in uw dagelijks leven, bespreek dit dan met uw (huis)arts. Mogelijk kan de arts u verder helpen.

Omgaan met kanker

De reactie van mensen op de diagnose kanker is voor iedereen anders. Datzelfde geldt voor het verwerken ervan. Het gaat erom dat u een eigen manier vindt om met de kanker om te gaan. Probeer de gevoelens en reacties niet weg te duwen. Ze zijn weliswaar onaangenaam, maar het verwerken van een ingrijpende gebeurtenis zoals kanker is alleen mogelijk als u de pijnlijke gevoelens die daarbij horen durft te ervaren door ze onder ogen te zien en/of erover te praten.

De heftigheid van gevoelens zal langzaam afnemen en soms weer oplaaien. Dat is normaal.

Vraag, als u die nodig heeft, steun aan uw partner, familie en/of vrienden en accepteer deze steun. En praat over uw gevoelens met de mensen om u heen die u vertrouwt. Praat over uw ziekte wanneer u dit wilt. Maar geef ook aan als u juist alleen wilt zijn of als u even niet wilt praten. Mensen in uw omgeving, hoe betrokken ook, begrijpen niet altijd vanzelf wat u op dat moment nodig heeft. U kunt uw gevoelens ook op andere manieren uiten door bijvoorbeeld brieven te schrijven, een dagboek bij te houden of te tekenen of schilderen.

Het helpt als u zorgt voor een duidelijke dagindeling. Zorg voor voldoende nachtrust en sta op tijd op. Neem rust wanneer dit nodig is en eet gezond.
Zorg dat u voldoende geïnformeerd bent over uw ziekte en behandeling. Schrijf vragen die u heeft op en maak indien nodig een afspraak met uw arts of verpleegkundige. Schrijf de antwoorden op uw vragen op. Neem iemand mee of neem het gesprek op; vraag hiervoor wel om toestemming.

Het is van belang dat u uzelf de tijd gunt voor het verwerken van wat u is overkomen en voor het opnieuw inrichten van uw leven. Misschien heeft u op dit moment het gevoel dat emotioneel herstel voor u nog oneindig ver weg is. Naast gevoelens van verlies, zal er geleidelijk ook plaats zijn voor gevoelens van acceptatie. Wanneer dat moment komt, verschilt per persoon.